Bệnh Alzheimer là gì?

Bệnh Alzheimer là một rối loạn não tiến triển theo thời gian. Nó được đặc trưng bởi những thay đổi trong não dẫn đến sự lắng đọng của một số protein. Bệnh Alzheimer khiến não teo lại và các tế bào não cuối cùng sẽ chết.

Alzheimer là nguyên nhân phổ biến nhất của chứng sa sút trí tuệ — sự suy giảm dần dần về trí nhớ, suy nghĩ, hành vi và kỹ năng xã hội. Trong số khoảng 55 triệu người trên toàn thế giới mắc chứng mất trí nhớ, ước tính có khoảng 60% đến 70% mắc bệnh Alzheimer.

Các dấu hiệu ban đầu của bệnh thường khó nhận biết như quên các việc mới xảy ra. Tuy nhiên theo thời gian, bệnh tiến triển thành các vấn đề nghiêm trọng về trí nhớ và khiến người bệnh mất khả năng thực hiện các công việc hàng ngày.

Nguyên nhân gây bệnh Alzheimer

Cho đến nay các nhà khoa học vẫn chưa thể xác định nguyên nhân chính xác gây bệnh Alzheimer. Nhưng ở mức độ cơ bản, các protein não không hoạt động như bình thường. Điều này làm gián đoạn hoạt động của các tế bào thần kinh ở não, qua thời gian các tế bào này sẽ mất kết nối với nhau và chết dần.

Các nhà khoa học tin rằng đối với hầu hết mọi người, bệnh Alzheimer là do sự kết hợp của các yếu tố di truyền, lối sống và môi trường ảnh hưởng đến não theo thời gian. Chỉ có chưa tới 1% trường hợp người bệnh mắc Alzheimer là hoàn toàn do yếu tố di truyền, và những người như thường mắc sớm từ độ tuổi trung niên.

Sự phát triển của bệnh bắt đầu nhiều năm trước khi các triệu chứng đầu tiên xuất hiện. Tổn thương thường bắt đầu ở vùng não kiểm soát trí nhớ. Việc mất tế bào thần kinh lan truyền theo một mô hình có thể dự đoán được đến các vùng khác của não. Đến giai đoạn cuối của bệnh, não đã bị teo lại đáng kể.

Các nhà nghiên cứu đang cố gắng tìm hiểu nguyên nhân của bệnh Alzheimer đang tập trung vào vai trò của hai loại protein:

• Mảng bám: Beta-amyloid là một đoạn của protein. Khi những mảnh protein này kết tụ lại với nhau, chúng dường như là độc tố đối với tế bào thần kinh và làm gián đoạn giao tiếp giữa các tế bào não. Những khối này tạo thành các mảng lắng đọng lớn hơn được gọi là mảng amyloid, cũng bao gồm các mảnh vụn tế bào khác.
• Đám rối: Protein tau đóng vai trò trong hệ thống hỗ trợ và vận chuyển bên trong tế bào não để vận chuyển chất dinh dưỡng và các vật liệu thiết yếu khác. Trong bệnh Alzheimer, các protein tau thay đổi hình dạng và tổ chức thành các cấu trúc được gọi là đám rối sợi thần kinh. Các đám rối làm gián đoạn hệ thống vận chuyển và gây tổn thương cho các tế bào.

Các yếu tố nguy cơ

Tuổi tác

Mặc dù bệnh Alzheimer không phải là một phần của quá trình lão hóa điển hình. Nhưng khi tuổi càng cao thì nguy cơ mắc bệnh càng tăng lên.

Một nghiên cứu cho thấy cứ 1.000 người trong độ tuổi từ 65 đến 74 tuổi thì có 4 người bị Alzheimer. Trong số những người từ 75 đến 84 tuổi, có 32 chẩn đoán mới trên 1.000 người. Đối với những người từ 85 tuổi trở lên, tỷ lệ này là 76/1.000 người.

Tiền sử gia đình và yếu tố di truyền

Nguy cơ phát triển bệnh Alzheimer cao hơn một chút nếu người thân F1 – cha mẹ hoặc anh chị em ruột của bạn – mắc bệnh, tuy nhiên không quá cao. Như đã nói ở trên, chưa đầy 1% người bệnh Alzheimer là do di truyền.

Các nhà khoa học nghi ngờ một dạng của gen apolipoprotein E (APOE), cụ thể là APOE e4 làm tăng nguy cơ mắc bệnh Alzheimer. Nhưng không phải ai có dạng gen này đều phát triển bệnh, ước tính khoảng 25% đến 30% dân số mang APOE e4.

Hội chứng Down

Người mắc hội chứng Down có nguy cơ mắc bệnh Alzheimer cao hơn. Điều này có thể liên quan đến việc có ba bản sao của nhiễm sắc thể 21. Nhiễm sắc thể 21 là gen liên quan đến việc sản xuất protein dẫn đến việc tạo ra beta-amyloid. Các mảnh beta-amyloid có thể trở thành mảng bám trong não.

Ở những người mắc hội chứng Down, các triệu chứng của Alzheimer có xu hướng xuất hiện sớm hơn từ 10 đến 20 năm so với những người bình thường.

Giới tính

Số phụ nữ mắc Alzheimer thường nhiều hơn nam giới, tuy nhiên điều này có thể đơn giản là do tuổi thọ của nữ giới cao hơn.

Suy giảm nhận thức mức độ nhẹ

Suy giảm nhận thức nhẹ (MCI – Mild Cognitive Impairment) là tình trạng bị suy giảm trí nhớ hoặc hạn chế các kỹ năng tư duy khác lớn hơn bình thường so với tuổi của người đó. Nhưng sự suy giảm đó không ngăn cản người đó hoạt động trong môi trường xã hội hoặc công việc.

Tuy nhiên, những người bị MCI có nguy cơ mắc chứng mất trí nhớ đáng kể. Khi MCI chủ yếu ảnh hưởng đến trí nhớ, tình trạng này có nhiều khả năng tiến triển thành chứng mất trí nhớ do bệnh Alzheimer. Việc chẩn đoán sớm MCI sẽ giúp mọi người phòng ngừa được Alzheimer hiệu quả hơn.

Chấn thương vùng đầu

Một số nghiên cứu lớn cho thấy những người từ 50 tuổi trở lên bị chấn thương sọ não (TBI) có nguy cơ mắc chứng mất trí nhớ và bệnh Alzheimer cao hơn. Nguy cơ thậm chí còn cao hơn ở những người bị TBI nghiêm trọng hơn và nhiều lần. Một số nghiên cứu cho thấy rủi ro có thể lớn nhất trong vòng sáu tháng đến hai năm đầu tiên sau khi bị tổn thương.

Ô nhiễm không khí

Các nghiên cứu trên động vật đã phát hiện ra rằng các hạt bụi mịn có thể đẩy nhanh quá trình phá vỡ hệ thần kinh. Và các nghiên cứu của con người đã phát hiện ra rằng việc tiếp xúc với ô nhiễm không khí – đặc biệt là từ khí thải giao thông và khí đốt gỗ – có liên quan đến nguy cơ mắc chứng mất trí nhớ cao hơn.

Lạm dụng chất kích thích

Đồ uống có cồn từ lâu đã được biết là gây ra những thay đổi tiêu cực trong não bộ. Một số nghiên cứu và đánh giá lớn đã phát hiện ra rằng lạm dụng rượu bia có liên quan đến việc tăng nguy cơ mắc chứng mất trí nhớ – đặc biệt là chứng mất trí nhớ khởi phát sớm.

Rối loạn giấc ngủ

Nghiên cứu đã chỉ ra rằng các kiểu ngủ kém, chẳng hạn như khó ngủ hoặc ngủ không sâu giấc, có liên quan đến việc tăng nguy cơ mắc bệnh Alzheimer.

Tìm hiểu về cách điều trị rối loạn giấc ngủ!

Lối sống và sức khỏe tim mạch

Nghiên cứu đã chỉ ra rằng các yếu tố rủi ro tương tự liên quan đến bệnh tim cũng có thể làm tăng nguy cơ mắc chứng mất trí nhớ. Hiện chưa rõ yếu tố này làm tăng nguy cơ sa sút trí tuệ bằng cách làm trầm trọng thêm những thay đổi trong não của bệnh Alzheimer hay dẫn đến những thay đổi về mạch máu não.

Tuy nhiên bạn hoàn toàn có thể kiểm soát được những điều này. Thay đổi thói quen lối sống ở một mức độ nào đó có thể làm thay đổi nguy cơ của bạn. Ví dụ, tập thể dục thường xuyên và chế độ ăn ít chất béo lành mạnh, giàu trái cây và rau quả…

Hoạt động xã hội

Các nghiên cứu đã phát hiện ra rằng giao tiếp xã hội và tham gia vào các hoạt động kích thích trí óc trong suốt cuộc đời có thể làm giảm nguy cơ mắc bệnh Alzheimer.

Triệu chứng của bệnh Alzheimer

Mất trí nhớ là triệu chứng chính của bệnh Alzheimer. Lúc đầu, người mắc bệnh có thể nhận thức được rằng họ gặp khó khăn trong việc ghi nhớ mọi thứ và suy nghĩ rõ ràng. Khi các triệu chứng trở nên tồi tệ hơn, một thành viên trong gia đình hoặc bạn bè có thể dễ nhận thấy các vấn đề hơn.

Ký ức

Mọi người đều có lúc bị quên một điều gì đó, nhưng tình trạng mất trí nhớ ở bệnh nhân Alzheimer tồi tệ hơn nhiều và còn tiến triển nặng dần theo thời gian.

Những người mắc bệnh Alzheimer có thể:

• Lặp đi lặp lại các câu nói và câu hỏi.
• Quên các cuộc trò chuyện, cuộc hẹn hoặc sự kiện.
• Đặt nhầm đồ, thường đặt chúng ở những nơi không hợp lý.
• Bị lạc ở những nơi họ từng biết rõ.
• Cuối cùng quên tên của các thành viên trong gia đình và các đồ vật hàng ngày.
• Gặp khó khăn trong việc tìm đúng từ cho đồ vật, bày tỏ suy nghĩ hoặc tham gia vào các cuộc trò chuyện.

Khả năng tư duy và lý luận

Bệnh Alzheimer gây khó tập trung và suy nghĩ, đặc biệt là về các khái niệm logic, trừu tượng như con số.

Làm nhiều hơn một nhiệm vụ cùng một lúc là đặc biệt khó khăn. Việc quản lý tài chính, cân đối sổ sách hay thanh toán hóa đơn đúng hạn có thể là một thách thức. Cuối cùng, một người mắc bệnh Alzheimer có thể mất hoàn toàn khả năng lý luận.

Khả năng phán đoán và quyết định

Bệnh Alzheimer gây suy giảm khả năng đưa ra quyết định và phán đoán hợp lý trong các tình huống hàng ngày. Ví dụ, một người có thể đưa ra những lựa chọn sai lầm trong môi trường xã hội hoặc mặc quần áo không phù hợp với loại thời tiết, hoặc người đó cũng có thể không biết cách xử lý thức ăn cháy trên bếp…

Lập kế hoạch và thực hiện các nhiệm vụ quen thuộc

Các hoạt động thông thường yêu cầu hoàn thành các bước theo thứ tự trở thành một thử thách thực sự với người bệnh. Những người mắc bệnh Alzheimer giai đoạn nặng thậm chí quên cách thực hiện các công việc cơ bản như mặc quần áo và tắm rửa.

Thay đổi về tính cách và hành vi

Những thay đổi về não xảy ra trong bệnh Alzheimer có thể ảnh hưởng đến tâm trạng và hành vi. Các vấn đề có thể bao gồm những điều sau đây:

• Trầm cảm.
• Mất hứng thú với các hoạt động.
• Xa lánh xã hội.
• Không tin tưởng vào người khác.
• Tức giận hoặc gây hấn mất kiểm soát.
• Thay đổi thói quen ngủ.
• Lang thang.
• Ảo tưởng, chẳng hạn như tin rằng một cái gì đó đã bị đánh cắp.

Thói quen

Bất chấp những thay đổi lớn đối với trí nhớ và kỹ năng, những người mắc bệnh Alzheimer vẫn có thể duy trì một số thói quen vô thức ngay cả khi bệnh đã trở nên tồi tệ hơn. Các thói quen này có thể bao gồm đọc hoặc nghe sách, kể chuyện, chia sẻ ký ức, ca hát, nghe nhạc, khiêu vũ, vẽ hoặc làm đồ thủ công…

Những thói quen này được duy trì vì chúng được kiểm soát bởi các phần não bị ảnh hưởng sau này trong quá trình điều trị bệnh.

Điều trị và phòng ngừa bệnh Alzheimer

Không có phương pháp điều trị nào chữa khỏi bệnh Alzheimer. Ở giai đoạn tiến triển, chức năng não bị suy giảm nghiêm trọng có thể gây mất nước, suy dinh dưỡng hoặc nhiễm trùng. Những biến chứng này có thể dẫn đến tử vong.

Vì nguyên nhân gây bệnh vẫn chưa rõ ràng nên việc phòng ngừa nó cũng không dễ dàng. Tuy nhiên, một số yếu tố rủi ro về lối sống có thể kiểm soát được. Bằng chứng cho thấy rằng thực hiện các bước để giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch cũng có thể làm giảm nguy cơ mắc chứng mất trí nhớ.

Lựa chọn một lối sống lành mạnh cho tim có thể làm giảm nguy cơ sa sút trí tuệ:

• Luyện tập thể dục đều đặn.
• Ăn một chế độ ăn uống với sản phẩm tươi, dầu tốt cho sức khỏe và thực phẩm ít chất béo bão hòa, chẳng hạn như chế độ ăn Địa Trung Hải.
• Thực hiện theo các hướng dẫn điều trị để kiểm soát huyết áp cao, tiểu đường và cholesterol cao.
• Bỏ thuốc lá nếu bạn có thói quen này, dù là thuốc lá thường hay thuốc lá điện tử đều có hại cho sức khỏe.

Một nghiên cứu lớn, dài hạn được thực hiện ở Phần Lan cho thấy việc thay đổi lối sống giúp làm giảm sự suy giảm nhận thức ở những người có nguy cơ mắc chứng mất trí nhớ. Những người trong nghiên cứu được tham gia các buổi tập cá nhân và nhóm tập trung vào chế độ ăn uống, tập thể dục và các hoạt động xã hội.

Trong một nghiên cứu khác được thực hiện ở Úc, những người có nguy cơ mắc chứng mất trí nhớ đã được hướng dẫn các buổi huấn luyện về chế độ ăn uống, tập thể dục và những thay đổi khác trong lối sống. Họ có kết quả tốt hơn trong các bài kiểm tra nhận thức sau một, hai và ba năm so với những người không được huấn luyện.

Các nghiên cứu khác đã chỉ ra rằng việc duy trì sự tham gia về mặt tinh thần và xã hội có liên quan đến các kỹ năng tư duy được bảo tồn sau này trong cuộc sống và giảm nguy cơ mắc bệnh Alzheimer. Điều này bao gồm tham gia các sự kiện xã hội, đọc sách, khiêu vũ, chơi trò chơi trên bàn cờ, sáng tạo nghệ thuật, chơi nhạc cụ và các hoạt động khác.

Nguồn Mayo Clinic