Bệnh Alzheimer (Alzheimer Disease – AD) là một bệnh phức tạp liên quan đến tuổi tác của não; đó là nguyên nhân thường gặp nhất gây ra chứng mất trí nhớ và là mối đe dọa đối với xã hội già hóa của chúng ta. Đây là một số kết luận đồng thuận mà hầu hết mọi nhà nghiên cứu về nó đều đồng ý.

Tuy nhiên, vẫn còn rất nhiều tranh cãi xung quanh căn bệnh này (hay liệu có thể gọi là hội chứng?). Nguyên nhân gây bệnh là gì, và liệu có cách gì để chữa khỏi nó hay không? Những câu hỏi này vẫn đang làm đau đầu hàng triệu nhà khoa học trong suốt 100 năm qua!

Hãy cùng A&C Pharma khám phá những vấn đề trên thông qua góc nhìn của giáo sư – tiến sĩ Christian Behl trong bài viết dưới đây nhé.

Thập niên 1990: vấn đề được giải quyết, vụ việc khép lại?

Khoảng 30 năm trước, tôi đã tích cực tham gia vào cái có thể được gọi là “kỷ nguyên vàng của nghiên cứu bệnh Alzheimer”, chủ yếu tập trung vào sinh học của một peptide nhỏ tích tụ trong não bệnh nhân – beta amyloid. Vào thời điểm đó, nhiều kết thúc mở đã kết hợp với nhau một cách độc đáo; dữ liệu thú vị từ di truyền học, hóa sinh và sinh học tế bào giống như một trò chơi ghép hình tiết lộ bức tranh về “giả thuyết thác amyloid”.

Vào cuối những năm 1990, nguyên nhân của chứng rối loạn trí nhớ tiến triển và gây tử vong này dường như đã được giải quyết, và mọi nguyên nhân đều đổ lỗi cho amyloid beta peptide được tìm thấy trong não của những người mắc bệnh Alzheimer. Bất chấp những mâu thuẫn về mặt khái niệm và những lời chỉ trích liên tục về quan điểm tuyến tính về bệnh nhân quả này, phần lớn cộng đồng khoa học đã chấp nhận nó.

Tuy nhiên, hóa ra nó phức tạp hơn nhiều.

>> Tìm hiểu kỹ hơn về vai trò của beta amyloid trong bệnh lý alzheimer

Một giả thuyết được chấp nhận rộng rãi nhưng bị mắc kẹt trong nghiên cứu lâm sàng suốt 100 năm

Vì tuổi tác là một trong những yếu tố nguy cơ chính của Alzheimer, nên trong nghiên cứu của riêng mình, tôi bắt đầu nghiên cứu mối liên hệ giữa sự thay đổi hormone liên quan đến tuổi tác và quá trình tái chế protein nội bào được gọi là “autophagy” trong bối cảnh thoái hóa thần kinh.

Gần đây quay trở lại nghiên cứu tập trung về bệnh Alzheimer, tôi nhận ra rằng hầu hết các nghiên cứu hay tư liệu khoa học đều ủng hộ vai trò nhân quả của beta amyloid.

Tuy nhiên, tôi cũng phát hiện ra ngày càng có nhiều cuộc thảo luận quan trọng tấn công khái niệm bệnh amyloid beta dựa trên nhiều thử nghiệm lâm sàng chống amyloid thất bại kể từ những năm 2000. Nhận thấy sự khác biệt này giữa một bên là quan điểm “amyloid là nguyên nhân gây bệnh” và một bên là việc thiếu khả năng chuyển dịch thành công vào các phòng khám, khiến tôi tò mò.

Trong khi nghiên cứu vô số tài liệu, nói chuyện với các nhà lãnh đạo chủ chốt trong lĩnh vực sinh học thần kinh và tham dự các hội nghị về Alzheimer, tôi ngày càng bị cuốn hút vào chủ đề này.

Thực tế, “dòng amyloid” không phải là học thuyết duy nhất về nguyên nhân gây ra căn bệnh Alzheimer. Tuy nhiên, nó có vẻ như là giả thuyết lớn nhất có thể đứng vững trước các phản biện khoa học – mặc dù, vẫn còn nhiều tranh cãi!

Giả thuyết này đã chiếm ưu thế trong nghiên cứu bệnh Alzheimer trong ba thập kỷ và cũng là cơ sở khoa học của các liệu pháp chống amyloid được giới thiệu gần đây (ví dụ, sử dụng kháng thể kháng amyloid lecanemab, donanemab). Về bản chất, lecanemab không thể đảo ngược quá trình teo não, nhưng nó giúp làm giảm sự tích tụ của các mảng beta amyloid và từ đó làm chậm tiến triển bệnh.

Tuy nhiên, vẫn cần rất nhiều nỗ lực khác nữa trong cuộc chiến chống lại chứng bệnh kỳ lạ này.

Một cái nhìn tổng quát hơn về bệnh Alzheimer

Dựa trên những nền tảng kiến thức sẵn có cộng với quan điểm của riêng mình, tôi đã cho ra mắt cuốn sách mới “Nghiên cứu bệnh Alzheimer – Nghiên cứu đã hướng dẫn điều gì cho đến nay và tại sao đã đến lúc phải thay đổi mô hình”.

Cuốn sách này nhằm mục đích trình bày những khởi đầu thú vị của quá trình nghiên cứu, sự phát triển của các giả thuyết về bệnh tật, những thăng trầm cũng như hiện trạng điều trị và phòng ngừa bệnh Alzheimer.

Câu chuyện nghiên cứu này thảo luận về sự phân chia rõ ràng và xung đột giữa các phe nghiên cứu khác nhau, sự nhấn mạnh chính thống vào một số quan điểm nhất định và việc bỏ qua một phần dữ liệu quan trọng thách thức xu hướng chính thống. Nó cũng giải quyết nhiều câu hỏi vẫn còn bỏ ngỏ liên quan đến cơ chế bệnh sinh của nó và các hướng điều trị.

Dưới đây là một số sự kiện và bước phát triển quan trọng trong nghiên cứu về Bệnh Alzheimer, như được nêu trong cuốn sách.

• Việc Emil Kraepelin đưa ra khái niệm “bệnh Alzheimer” vào năm 1910. Kraepelin là cố vấn của Alois Alzheimer, người đầu tiên mô tả cái gọi là đặc điểm nổi bật của Alzheimer. Điều thú vị là Oskar Fischer, một nhà khoa học đồng nghiệp từ phòng thí nghiệm “đối thủ” ở Praha đã quan sát thấy các bệnh lý tương tự như mô tả của bệnh Alzheimer vào năm 1906.
• Sự phát triển của nghiên cứu chứng mất trí nhớ trong hơn 100 năm trong bối cảnh của các hệ tư tưởng tương ứng, sự tập hợp của một số nhà khoa học ở một số điểm nhất định (“think tank”) và sự ra đời của các biện pháp thử nghiệm mới.
• Con đường dẫn đến các loại thuốc chống lại căn bệnh này được phê duyệt, bắt đầu từ “giả thuyết cholinergic” và “glutamatergic” và khởi động nghiên cứu về amyloid sau khi tiết lộ thành phần sinh hóa (trình tự axit amin) của amyloid beta peptide vào năm 1984.
• Cuộc chạy đua nhân bản gen của tiền chất peptide amyloid (APP) giữa các phòng thí nghiệm khác nhau vào năm 1987 và sự ra đời của “giả thuyết xếp tầng amyloid”, bao gồm cả những lời chỉ trích ban đầu, đánh giá lại và sửa đổi nó.
• Các khái niệm bệnh thay thế khác nhau, từ việc tập trung vào các đám rối thần kinh, đến rối loạn chức năng ty thể, căng thẳng, rối loạn chuyển hóa, đến sự suy giảm chức năng nội thể-lysosomal, v.v.
• Động lực chính của các hướng nghiên cứu Alzheimer, bao gồm tác động của các tạp chí, hiệp hội cấp cao, ngành dược phẩm và các nhân vật chính là “người có ảnh hưởng” đến nghiên cứu.
• Các liệu pháp chống amyloid được giới thiệu gần đây, các con đường phân tử hiện đang thu hút rất nhiều sự chú ý và đã mất dấu vết của quá trình chuyển đổi những năm 1990, có thể dẫn đến các liệu pháp mới độc lập với amyloid trong tương lai.
• Khả năng phòng ngừa và phương pháp trị liệu cá nhân hóa hơn đánh giá cao bệnh Alzheimer như một căn bệnh mang tính cá nhân cao.

Sau cuộc phiêu lưu nghiên cứu kéo dài hơn một thế kỷ, ưu tiên duy nhất là có được một liệu pháp thuyết phục và hiệu quả trên tay chúng ta, bất kể nó được xây dựng dựa trên nền tảng khoa học nào; bất kể giải pháp được tìm thấy trên “quan điểm đúng đắn” hay không.

Sự phát triển của nghiên cứu bệnh Alzheimer đã cung cấp một lượng lớn dữ liệu và sự kiện khoa học xuất sắc, đặc biệt là trong 30 năm qua, nhưng nó cũng dẫn đến những hiểu lầm và giải thích quá mức.

Cho đến ngày nay, vẫn chưa có cách chữa trị nào và nghiên cứu bệnh Alzheimer vẫn đề cập đến những vấn đề cơ bản cũng như nhiều bí ẩn, có thể không được giải quyết nếu không có sự mở cửa đáng kể trong lĩnh vực nghiên cứu, một sự thay đổi nên bắt đầu từ tư duy và tốt nhất là một sự thay đổi về cách thức.

> Theo dõi trang Fanpage của chúng tôi để biết thêm thông tin về cách bạn có thể đạt được giấc ngủ ngon mỗi đêm, đồng thời bạn cũng có thể tham gia trò chuyện và nhận tư vấn miễn phí từ đội ngũ dược sĩ của A&C Pharma.

*Bài viết được dịch ra từ bài báo của Giáo sư Christian Behl được đăng trên tạp chí khoa học thần kinh Psychology Today. Giáo sư Christian Behl hiện đang là giám đốc Viện Hóa sinh bệnh tại Trung tâm Y tế Đại học JGU Mainz, đồng thời ông cũng là tiến sĩ trong lĩnh vực Sinh học Thần kinh.