Chứng sa sút trí tuệ là tình trạng mất chức năng não không thể hồi phục ảnh hưởng đến trí nhớ, ngôn ngữ, giải quyết vấn đề và các quá trình nhận thức khác. Căn bệnh này thường khởi phát sau tuổi 60 và được đánh dấu bằng việc các tế bào não không hoạt động như bình thường và chết đi nhanh hơn so với những người không mắc chứng sa sút trí tuệ. Quá trình này không thể đảo ngược – đồng nghĩa bệnh không thể chữa khỏi, nhưng các phương pháp điều trị hiện có có thể làm chậm sự tiến triển của bệnh.

Các vấn đề về giấc ngủ thường gặp ở những người mắc chứng sa sút trí tuệ và mất ngủ có thể góp phần hoặc làm trầm trọng thêm các triệu chứng bệnh này. Vì vậy việc xác định và cải thiện các vấn đề về giấc ngủ là một phần quan trọng trong việc chăm sóc người bệnh bị chứng sa sút trí tuệ.

Chứng sa sút trí tuệ ảnh hưởng tới giấc ngủ như thế nào?

Nhịp sinh học là tập hợp các quá trình thể chất và tâm lý, nó giúp điều chỉnh chu kỳ ngủ-thức của chúng ta bằng cách phản ứng với các biến số trong môi trường như ánh sáng, âm thanh, các mối nguy (tác nhân gây căng thẳng) hay dinh dưỡng… Ở những người mắc chứng sa sút trí tuệ, nhịp sinh học bị ảnh hưởng bởi nhiều nguyên nhân, khiến người bệnh gặp rối loạn giấc ngủ.

Nhân siêu âm (SCN – suprachiasmatic nucleus) là phần não đóng vai trò như đồng hồ bên trong của chúng ta và phản ứng với các tín hiệu, chẳng hạn như ánh sáng, để cho biết cơ thể biết khi nào chúng ta nên tỉnh táo và khi nào chúng ta có thể nghỉ ngơi.

Tuy nhiên ở những người mắc bệnh Alzheimer – loại bệnh mất trí nhớ phổ biến nhất – thường có các tế bào trong SCN bị tổn thương và giảm hoạt động tế bào ở phần não này. Kết quả của rối loạn chức năng này là bệnh nhân thường không thể tuân theo chu kỳ ngủ-thức 24 giờ mà thay vào đó ngủ quá nhiều vào ban ngày và ngủ ít hơn nhiều vào ban đêm.

Ngoài ra, chứng sa sút trí tuệ có liên quan đến những thay đổi trong cấu trúc giấc ngủ. Khi chúng ta ngủ, cơ thể chúng ta trải qua một loạt các giai đoạn ngủ, từ ngủ nông (giai đoạn 1 và 2), đến ngủ sâu (giai đoạn 3 hoặc ngủ sóng chậm), rồi ngủ mơ (còn gọi là giấc ngủ chuyển động mắt nhanh hoặc giấc ngủ REM). ). Giấc ngủ sóng chậm và giấc ngủ REM là những phần quan trọng trong cách giấc ngủ hoạt động để phục hồi cơ thể và tâm trí.

Người mắc chứng sa sút trí tuệ dành ít thời gian hơn trong giấc ngủ sóng chậm và giấc ngủ REM và nhiều thời gian hơn trong giai đoạn đầu của giấc ngủ. Và điều này càng khiến bệnh tiến triển nhanh hơn.

Những thay đổi về giấc ngủ ở người bình thường

Nghiên cứu đã ghi nhận một số thay đổi về giấc ngủ xảy ra ở người lớn tuổi khỏe mạnh. Chúng bao gồm thay đổi giờ đi ngủ và thời gian thức dậy đến một giờ sớm hơn, mất nhiều thời gian hơn để chìm vào giấc ngủ khi ở trên giường, trải qua giấc ngủ không đều, ngủ ít giờ hơn mỗi đêm và dành ít thời gian hơn cho giấc ngủ sóng chậm và giấc ngủ REM.

Mặc dù những thay đổi này cũng có thể bắt gặp ở những người mắc chứng sa sút trí tuệ, nhưng những rối loạn giấc ngủ ở bệnh nhân sa sút trí tuệ có xu hướng nặng và khó điều trị hơn.

Rối loạn giấc ngủ ở người mắc chứng sa sút trí tuệ

Những người mắc chứng sa sút trí tuệ thường xuyên bị ảnh hưởng bởi rối loạn giấc ngủ. Các rối loạn giấc ngủ sau đây thường gặp nhất ở người lớn tuổi, nhưng chúng thậm chí còn có tỷ lệ cao hơn ở những người mắc sa sút trí tuệ:

• Hội chứng chân không yên (RLS): RLS được đặc trưng bởi chuyển động chi dưới quá mức, đặc biệt là vào ban đêm. RLS thường gặp ở những người mắc chứng sa sút trí tuệ gọi là chứng mất trí nhớ thể Lewy.
• Rối loạn vận động chân tay định kỳ (PLMD): PLMD gây ra các cử động không kiểm soát được của cánh tay và/hoặc chân vào ban đêm. Nhiều bệnh nhân mắc PLMD cũng mắc RLS.
• Ngưng thở khi ngủ do tắc nghẽn (OSA): OSA là một tình trạng được đánh dấu bằng sự suy giảm đường thở vào ban đêm dẫn đến ngừng thở trong thời gian ngắn. OSA đặc biệt phổ biến với bệnh Alzheimer, xảy ra ở 40% bệnh nhân. Người bình thường bị OSA cũng làm có nguy cơ mắc chứng sa sút trí tuệ cao hơn.
• Rối loạn hành vi giấc ngủ REM: Rối loạn hành vi giấc ngủ REM khiến các cá nhân thực hiện giấc mơ của mình, đôi khi theo những cách nguy hiểm. Nó thường gặp nhất ở những người mắc chứng sa sút trí tuệ thể Lewy và đôi khi là triệu chứng đầu tiên phát sinh với loại bệnh này.
• Trầm cảm: Mặc dù trầm cảm là một rối loạn tâm trạng nhưng nó có liên quan đến chứng mất ngủ và các rối loạn giấc ngủ khác. Trầm cảm thường gặp ở những người mắc chứng sa sút trí tuệ và tỷ lệ này ngày càng gia tăng khi chứng mất trí tiến triển đến giai đoạn nghiêm trọng hơn.

Các vấn đề về giấc ngủ khác ở người mắc chứng mất trí nhớ

“Sundowning” là một hiện tượng trong đó những người mắc chứng sa sút trí tuệ cảm thấy kích động nhiều hơn vào chiều muộn và buổi tối. Các triệu chứng của sundowning bao gồm bối rối, lo lắng, đi lang thang và la hét.

Triệu chứng kì lạ này cũng có thể góp phần gây ra chứng mất ngủ và các vấn đề về giấc ngủ khác khi những hành vi này tiếp tục diễn ra vào ban đêm. Các nguyên nhân có thể gây ra hiện tượng sundowning bao gồm sự thay đổi nhịp sinh học xảy ra ở bệnh mất trí nhớ, cũng như tình trạng mệt mỏi, trầm cảm và đau đớn.

Những người mắc chứng sa sút trí tuệ cũng có thể nói chuyện, la hét hoặc khóc vào ban đêm nếu họ không ngủ được. Một số bệnh nhân sa sút trí tuệ có xu hướng đi lang thang ra khỏi nhà, điều này có thể đặc biệt nguy hiểm vào ban đêm. Ở bệnh nhân sa sút trí tuệ có rối loạn hành vi giấc ngủ REM, la hét, tóm lấy, nhảy và các hành vi khác có liên quan đến việc thực hiện giấc mơ trong khi ngủ.

Giấc ngủ ảnh hưởng đến nguy cơ sa sút trí tuệ như thế nào?

Các chuyên gia cho rằng giấc ngủ và chứng sa sút trí tuệ có thể có mối quan hệ hai chiều. Điều này có nghĩa là chính giấc ngủ cũng là “thủ phạm” gây ra chứng sa sút trí tuệ.

Ví dụ, một trong những triệu chứng đầu tiên của bệnh Alzheimer trong não là sự tích tụ của một loại protein gọi là amyloid-beta, cuối cùng tạo thành các khối gọi là mảng amyloid. Nghiên cứu trên động vật và một nghiên cứu nhỏ ở người đã cho thấy thiếu ngủ làm tăng mức độ amyloid-beta trong não. Đồng thời, bệnh nhân Alzheimer có mảng amyloid được chứng minh là có chất lượng giấc ngủ kém hơn so với bệnh nhân Alzheimer không có mảng amyloid.

Ngoài ra, giấc ngủ được biết là rất quan trọng đối với hoạt động nhận thức và hình thành trí nhớ của chúng ta. Các nghiên cứu quan sát đã chỉ ra rằng các vấn đề về giấc ngủ có liên quan đến sự suy giảm nhận thức và chứng mất trí nhớ. Tuy nhiên, những nghiên cứu này không chứng minh được mối quan hệ nhân quả.

>> Xem thêm: Thiếu ngủ – kẻ thù nguy hiểm của não bộ

Cải thiện giấc ngủ ở người mắc chứng sa sút trí tuệ

Vệ sinh giấc ngủ là phương pháp điều trị chính cho những rối loạn về giấc ngủ ở những người mắc chứng sa sút trí tuệ. Vệ sinh giấc ngủ là tập hợp các thực hành và cân nhắc về môi trường nhằm thúc đẩy chất lượng giấc ngủ tốt. Những lời khuyên vệ sinh giấc ngủ sau đây có thể giúp người mắc chứng sa sút trí tuệ cải thiện giấc ngủ của họ:

• Duy trì một lịch trình đều đặn: Đặt thời gian thức và ngủ có thể dự đoán được có thể giúp đồng bộ hóa nhịp sinh học ở những người mắc chứng mất trí nhớ. Tạo thói quen đi ngủ bao gồm các hoạt động yên tĩnh, nhẹ nhàng trước khi đi ngủ. Tivi và các thiết bị điện tử có thể kích thích và phát ra ánh sáng xanh gây cản trở giấc ngủ, vì vậy hãy cố gắng tránh những hoạt động này trước khi đi ngủ.
• Hạn chế ngủ trưa: Ngủ trưa vào ban ngày có thể làm giảm cơn buồn ngủ vào ban đêm, vì vậy nó có thể giúp ngăn cản việc ngủ trưa hoặc hạn chế thực hành một giấc ngủ ngắn kéo dài dưới 30 phút.
• Tham gia tập thể dục: Tập thể dục một giờ trước khi đi ngủ có thể ảnh hưởng tiêu cực đến giấc ngủ. Tuy nhiên, tập thể dục sớm trong ngày có thể giúp bạn ngủ ngon hơn vào ban đêm. Nó cũng làm giảm thời gian ngủ trưa và hỗ trợ sức khỏe tổng thể.
• Lên lịch hoạt động xã hội: Một nghiên cứu cho thấy những người mắc chứng sa sút trí tuệ tham gia hoạt động xã hội từ 1 đến 2 giờ mỗi ngày cho thấy giấc ngủ ban đêm được cải thiện.
• Tiếp xúc ánh sáng mặt trời thường xuyên: Ánh sáng là yếu tố chính điều chỉnh nhịp sinh học, vì vậy nếu có thể, nhận được ánh sáng tự nhiên vào ban ngày có thể giúp bạn dễ ngủ vào ban đêm. Nếu khả năng tiếp cận ánh sáng tự nhiên bị hạn chế do thời tiết hoặc các yếu tố khác, liệu pháp ánh sáng trong nhà có thể giúp ích.
• Tránh các chất kích thích: Tốt nhất nên tránh caffeine, rượu và nicotin nếu có thể. Ngoài ra, một số loại thuốc dùng để kiểm soát chứng sa sút trí tuệ có thể cản trở giấc ngủ, vì vậy hãy trao đổi với bác sĩ về thời gian tốt nhất trong ngày để dùng thuốc.
• Điều trị chứng đau và rối loạn giấc ngủ: Nếu một người mắc chứng sa sút trí tuệ đang phải đối mặt với cơn đau, rối loạn giấc ngủ hoặc trầm cảm, việc điều trị tình trạng này có thể cải thiện giấc ngủ. Bác sĩ có thể giúp khám phá các lựa chọn điều trị.
• Tạo môi trường phòng ngủ êm dịu: Phòng ngủ tối, yên tĩnh, thoải mái sẽ thúc đẩy giấc ngủ. Một số người mắc chứng sa sút trí tuệ được hưởng lợi từ việc có những đồ vật yêu thích gần giường của họ. Nếu bóng tối hoàn toàn không làm dịu đi, hãy thêm đèn ngủ để tạo cảm giác an toàn.

Một số phương pháp vệ sinh giấc ngủ này có thể khó khăn đối với người mắc chứng sa sút trí tuệ. Ví dụ, có thể không thể kiểm soát được mức độ tiếng ồn trong phòng ngủ trong viện dưỡng lão hoặc cơ sở trợ giúp sinh hoạt. Hãy cân nhắc việc thêm một máy tạo tiếng ồn trắng để át bớt đi tiếng ồn bên ngoài.

Người mắc chứng sa sút trí tuệ cũng có thể gặp khó khăn trong việc duy trì giờ đi ngủ đều đặn do ngủ trưa hoặc thay đổi hoạt động hàng ngày, nhưng việc duy trì thời gian thức giấc ổn định vẫn có thể giúp ổn định nhịp sinh học. Bác sĩ hoặc chuyên gia về giấc ngủ có thể đưa ra các khuyến nghị về vệ sinh giấc ngủ cho từng cá nhân cho một tình huống cụ thể.

Theo dõi trang Fanpagecủa chúng tôi để biết thêm thông tin về cách bạn có thể đạt được giấc ngủ ngon mỗi đêm, đồng thời bạn cũng có thể tham gia trò chuyện và nhận tư vấn miễn phí từ đội ngũ dược sĩ của A&C Pharma.

Nguồn: Sleep Foundation